Nguồn gốc và ý nghĩa của ngày pháp luật nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam

  Hiện nay, trên thế giới có khoảng 40 quốc gia lấy ngày ký, ban hành hoặc thông qua Hiến pháp để kỷ niệm “Ngày Hiến pháp” của mình, nhằm tôn vinh và giữ gìn những giá trị vĩnh cửu của Hiến pháp với tư cách là đạo luật cơ bản. Tại Mỹ, ngày 5/2/1958, lần đầu tiên trong lịch sử nước Mỹ, Tổng thống Dwight D.Eisenhower đã tuyên bố lấy ngày 1/5 hằng năm làm “Ngày Pháp luật” ở Mỹ với tuyên bố: “Theo ý nghĩa thực tế, trên thế giới không còn có một sự lựa chọn giữa các lực lượng vũ trang và luật pháp. Nếu nền văn minh là để tồn tại, nó phải lựa chọn các qui định của luật pháp”. Từ đó, cứ vào ngày 1/5 hằng năm, các luật gia, luật sư và các hiệp hội nghề nghiệp về luật tổ chức nhiều hình thức phổ biến, giáo dục pháp luật trong cộng đồng nhằm tăng cường hơn nhận thức của nhân dân về vị trí, vai trò tối thượng, không thể thay thế của Hiến pháp, pháp luật trong đời sống kinh tế, chính trị, xã hội, đặc biệt là về các giá trị tự do, dân chủ, công lý, công bằng. Tại Nga, Ngày Hiến pháp là ngày 12/12. Vào ngày này năm 1993, dự thảo Hiến pháp Liên bang Nga được thông qua và chính thức có hiệu lực thi hành vào ngày 25/12/1993, thay thế cho Hiến pháp của Liên Xô trước đây. Cũng từ năm 1993, Ngày Hiến pháp trở thành một ngày Lễ chính thức ở Liên bang Nga. Vào ngày này, cùng với các hoạt động kỷ niệm, Tổng thống Liên bang Nga thường có một bài phát biểu trên các phương tiện thông tin đại chúng nhấn mạnh vai trò của Hiến pháp và trách nhiệm của mỗi người dân đối với đất nước.

Tại Việt Nam, khẩu hiệu “Sống, làm việc theo Hiến pháp và pháp luật” đã trở nên quen thuộc với mỗi người dân, đặc biệt là trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay. Để khẩu hiệu này có thể đi sâu vào tiềm thức và trở thành hành động của mỗi người dân, nhiều mô hình, nhiều cách làm hay được nhân rộng. Năm 2007, trong Nghị quyết số 27-NQ/TU ngày 23/8/2007 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Hà Tây đã đề cập hình thức tổ chức “Ngày Pháp luật” nhằm tuyên truyền, phổ biến và giáo dục pháp luật cho cán bộ, nhân dân. Cụ thể hóa Nghị quyết này, Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Tây đã triển khai thực hiện Kế hoạch thực hiện công tác phổ biến, giáo dục pháp luật đến 2010 (ban hành kèm theo Quyết định số 1908/QĐ-UBND ngày 18/10/2007). Đây là cách làm mới, tích cực và hiệu quả trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, thể hiện sự nhanh nhạy trong lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh ủy và Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Tây lúc đó. Sáng kiến này nhanh chóng được các tỉnh, thành phố học tập. Năm 2010, Hội đồng Phối hợp Phổ biến giáo dục pháp luật của Chính phủ đã hướng dẫn việc nhân rộng Ngày Pháp luật trên phạm vi toàn quốc. Đến nay, hầu hết các Bộ, ngành, các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã triển khai thực hiện mô hình này và đã đem lại hiệu quả thiết thực.

Nắm bắt được vai trò quan trọng của công tác Phổ biến giáo dục pháp luật, ngày 20 tháng 6 năm 2012, Quốc hội khóa XIII, kỳ họp thứ 3 đã thông qua Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật. Điều đặc biệt, trong Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012 đã dành trọn 01 điều để quy định về Ngày Pháp luật nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (gọi tắt là Ngày Pháp luật Việt Nam). Theo quy định tại Điều 8 Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012: “Ngày 9/11 hằng năm là Ngày Pháp luật nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Ngày Pháp luật được tổ chức nhằm tôn vinh Hiến pháp, pháp luật, giáo dục ý thức thượng tôn pháp luật cho mọi người trong xã hội”.

Việc lựa chọn ngày 9/11 hằng năm là Ngày Pháp luật Việt Nam không đơn thuần là sự lựa chọn ngẫu nhiên. Ngày 09/11/1946, tại kỳ họp thứ 2, Quốc hội khoá I nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa đã thông qua bản Hiến pháp đầu tiên của nước ta - Hiến pháp năm 1946. Đây là một sự kiện chính trị - pháp lý có ý nghĩa đặc biệt, là dấu mốc quan trọng khởi đầu tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, mở đầu con đường phát triển mới không chỉ của lịch sử lập hiến mà của cả dân tộc ta. Đến năm 2012, Quốc hội đã lựa chọn ngày này làm Ngày Pháp luật Việt Nam.

Ngày Pháp luật được ghi nhận ở tầm một đạo luật (Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật) là một bước ngoặt quan trọng trong việc tiếp tục đổi mới tư duy pháp lý của Đảng và Nhà nước ta. Đồng thời, nó thể hiện sự học hỏi tích cực kinh nghiệm xây dựng văn hóa pháp lý từ các nước tiên tiến trên thế giới.

Ngày Pháp luật Việt Nam ra đời không chỉ mang lại ý nghĩa cho quá trình xây dựng văn hóa pháp lý trong nước mà còn mang lại những khía cạnh tích cực trong công tác đối ngoại của Nhà nước ta.

Ngày Pháp luật ra đời đã thể hiện tinh thần tôn vinh các giá trị cũng như vai trò đặc biệt quan trọng của Hiến pháp, pháp luật trong cuộc sống của mỗi con người và trong sự phát triển của quốc gia, sự hưng thịnh của dân tộc.

Việc tổ chức thực hiện Ngày Pháp luật sẽ góp phần làm cho tinh thần thượng tôn pháp luật thực sự thấm sâu vào ý thức, hành vi, hoạt động của mọi người dân, mọi cơ quan, tổ chức và toàn thể xã hội. Lối sống theo pháp luật đòi hỏi trình độ nhận thức pháp luật, nhận thức về sự cần thiết và giá trị xã hội của pháp luật từ phía các cá nhân; đòi hỏi ý thức tự nguyện từ những lợi ích, từ mức độ hài lòng của dân chúng vào hệ thống pháp luật mà họ được thụ hưởng, từ thái độ, tình cảm của con người đối với pháp luật. Ngày Pháp luật được tổ chức như một đợt sinh hoạt chính trị - pháp lý sâu rộng trên cả nước sẽ nâng cao trình độ nhận thức pháp luật cũng như hình thành thái độ, tình cảm tích cực đó từ mỗi người dân đối với pháp luật. Khi đó, lối sống theo pháp luật trở thành thói quen ứng xử theo pháp luật của con người ở mọi nơi, mọi lúc, mọi hoàn cảnh, không đơn thuần chỉ là một hành động nhất thời khi có áp lực từ bên ngoài.

Ở khía cạnh đối ngoại, hội nhập quốc tế, Ngày Pháp luật chắc chắn cũng sẽ là thông điệp gửi đến nhân dân thế giới, các nhà đầu tư nước ngoài, qua đó, góp phần xây dựng hình ảnh một đất nước Việt Nam thượng tôn Hiến pháp, pháp luật.

Ngày Pháp luật với tính chất là một ngày sinh hoạt tập trung để cán bộ, viên chức, học sinh sinh viên nghiên cứu, tìm hiểu pháp luật sẽ góp phần đa dạng hóa các hình thức phổ biến, giáo dục pháp luật, giúp cho mọi tổ chức, cá nhân có ý thức tuân thủ pháp luật tốt hơn./.